ข้อมูลชาติพันธ์ุท้องถิ่น ชาติพันธุ์ไทยลาว
ประวัติความเป็นมา
จากการศึกษาความเป็นมาของไทยลาวในจังหวัดบุรีรัมย์ ดั้งเดิมนั้น มักจะอยู่ทางเหนือแม่น้ำมูลที่ติดกับเขตจังหวัดขอนแก่นและจังหวัดมหาสารคาม ได้แก่ อำเภอพุทไธสง คูเมือง นาโพธิ์ บ้านใหม่ไชยพจน์ แคนดง หนองกี่ และอำเภอสตึก ชาติพันธุ์ไทยลาวซึ่งเป็นชาวบุรีรัมย์ดั้งเดิมอพยพเนื่องจากสงคราม มาจากนครเวียงจันทน์ ลักษณะการแต่งกาย ชายนิยมแต่งกายแบบผ้าขาก๊วย หรือโสร่ง นิยมนุ่งผ้าหัวกูด (หัวกุด) เสื้อนิยมนุ่งเสื้อม่อฮ่อมเป็นสีคราม มีความนิยมในการทอผ้าใช้เองเป็นงานของหญิง ส่วนผู้ชายจะนิยมทำเครื่องมือเครื่องใช้ในครัวเรือนจากการสานไม้ไผ่ ประเพณีวัฒนธรรมนิยมดำเนินชีวิตตาม ฮีตสิบสอง หรือประเพณี 12 เดือน นอกจากนี้ยังมีความเชื่อการนับถือผีบรรพบุรุษ ผีฟ้า ผีแถน รวมทั้งผีไร่นา นิยมมีศาลตาปู่ประจำหมู่บ้าน มีตำแหน่งเฒ่าจ้ำหรือหมอจ้ำ เป็นผู้ติดต่อกับวิญญาณ ซึ่งจะได้รับความเคารพจากชุมชนอย่างมาก ภาษาที่ใช้ในการพูดของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาวเป็นภาษาอีสานหรือภาษาลาว ซึ่งส่วนใหญ่คนในภาคอีสานใช้ในการสื่อสารระหว่างกัน
ประเพณี
ฮิตสิบสอง คองสิบสี่ เป็นขนบธรรมเนียมประเพณีของชาติพันธุ์ลาว ซึ่งร่วมถึงชาวลาวอีสานที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน ซึ่งเป็นวัฒนธรรมแสดงถึงความเป็นชาติเก่าแก่และเจริญรุ่งเรืองมานาน เป็นเอกลักษณ์ของชาติและท้องถิ่น และมีส่วนช่วยให้ชาติดำรงความเป็นชาติของตนอยู่ตลอดไป ฮีตสิบสอง มาจากคำสองคำได้แก่ ฮีต คือคำว่า จารีต ซึ่งหมายถึง ความประพฤติ ธรรมเนียม ประเพณี ความประพฤติที่ดี และ สิบสอง หมายถึง สิบสองเดือน ดังนั้นฮีตสิบสองจึงหมายถึงประเพณีที่ชาวลาวในภาคอีสาน และประเทศลาว ปฏิบัติกันมาในโอกาสต่าง ๆ ทั้งสิบสองเดือนของแต่ละปี เป็นการผสมผสานพิธีกรรมที่เกี่ยวกับเรื่องผีและพิธีกรรมทางการเกษตร เข้ากับพิธีกรรมทางพุทธศาสนา นักปราชญ์โบราณได้วางฮีตสิบสองไว้ดังนี้
เดือน | ประเพณีสำคัญ |
เดือนอ้าย | เดือนสิบสอง |
เดือนอ้าย | บุญคูนลาน |
เดือนสาม | บุญข้าวจี่ |
เดือนสี่ | บุญพระเวส |
เดือนสี่ | บุญสงกรานต์ |
เดือนหก | บุญบั้งไฟ |
เดือนเจ็ด | บุญซำฮะ |
เดือนแปด | บุญเข้าพรรษา |
เดือนเก้า | บุญข้าวประดับดิน |
เดือนสิบ | บุญข้าวสาก |
เดือนสิบเอ็ด | บุญออกพรรษา |
เดือนสิบสอง | บุญออกพรรษา |
คองสิบสี่ เป็นคำและข้อปฏิบัติคู่กับฮีตสิบสอง คอง หมายถึง แนวทาง หรือ ครรลอง ซึ่งหมายถึง ธรรมเนียมประเพณี หรือแนวทาง และ สิบสี่ หมายถึง ข้อวัตรหรือแนวทางปฏิบัติสิบสี่ข้อ ดังนั้นคองสิบสี่จึงหมายถึง ข้อวัตรหรือแนวทางที่ประชาชนทุกระดับ นับตั้งแต่พระมหากษัตริย์ ผู้มีหน้าที่ปกครองบ้านเมือง พระสงฆ์ และคนธรรมดาสามัญพึงปฏิบัติสิบสี่ข้อ อาจสรุปได้หลายมุมมองดังนี้
- เป็นหลักปฏิบัติกล่าวถึงครอบครัวในสังคม ตลอดจนผู้ปกครองบ้านเมือง
- เป็นหลักปฏิบัติของพระมหากษัตริย์ในการปกครองบ้านเมือง และหลักปฏิบัติของประชาชนต่อพระมหากษัตริย์
- เป็นหลักปฏิบัติที่พระราชายึดถือปฏิบัติ เน้นให้ประชาชนปฏิบัติตามจารีตประเพณี และคนในครอบครัวที่ปฏิบัติต่อกัน
- เป็นหลักปฏิบัติในการปกครองบ้านเมืองให้อยู่เป็นสุขตามจารีตประเพณี
แต่ละข้อมีคำว่าฮีตนำหน้าด้วย (ทำให้เกิดความสับสนกับฮีตสิบสอง) แต่ละคองจะมีสิบสี่ฮีต ยกเว้น ฮีตปีคลองเดือน จะมีเพียงสิบสองฮีต ซึ่งนั่นก็คือฮีตสิบสองที่กล่าวไว้แล้วข้างต้น คองประกอบด้วย
- ฮีตเจ้าคองขุน ฮีตท้าวคองเพีย
- ฮีตไพร่คองนาย ฮีตบ้านคองเมือง
- ฮีตปู่คองย่า ฮีตตาคองยาย
- ฮีตพ่อคองแม่ ฮีตใภ้คองเขย
- ฮีตป้าคองลุง ฮีตลูกคองหลาน
- ฮีตเถ้าคองแก่ ฮีตปีคองเดือน (ฮีตสิบสอง)
- ฮีตไฮ่คองนา ฮีตวัดคองสงฆ์