เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่เป็นประชากรส่วนใหญ่ของจังหวัดบุรีรัมย์ ทั้งนี้เพราะมีพื้นที่อยู่ติดกับพรมแดนประเทศกัมพูชา ส่วนใหญ่จะอาศัยอยู่ทางตอนใต้ของจังหวัดบุรีรัมย์ ได้แก่ อำเภอประโคนชัย บ้านกรวด ปะคำ ละหานทราย กระสัง สตึก พลับพลาชัย ห้วยราช และเมืองบุรีรัมย์ ชาติพันธุ์ไทยเขมร ในจังหวัดบุรีรัมย์ดำเนินชีวิตด้วยเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมด้าน ขนบธรรมเนียมประเพณี ภาษา เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของกลุ่มตนเองไว้อย่างเหนียวแน่น โดยเฉพาะ ด้านความเชื่อ เช่น ด้านไสยศาสตร์ เครื่องรางของขลัง การเสกเป่า ยาสั่ง และการประกอบพิธีกรรมต่างๆ ในวิถีชีวิตตั้งแต่เกิดจนตาย ซึ่งมีการสืบต่อกันมาโดยมีผู้นำสืบทอดสู่ชนรุ่นหลัง อย่างเหนียวแน่น สำหรับประเพณีที่โดดเด่นคือประเพณีวันสารทเดือน 10 หรือ ไงเบนทม เป็นภาษาเขมรแปลว่า วันสารทใหญ่ คนส่วนใหญ่จะเรียกว่า วันแซนโดนตา คำว่า แซน เป็นภาษาเขมรแปลว่า เซ่นสรวง โดนตา แปลว่า บรรพบุรุษ เป็นการทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ล่วงลับไปแล้ว คติความเชื่อชาวเขมรมีความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษค่อนข้างมาก หากจะกระทำการใดต้องเซ่นผีหรือเซ่นสรวงบรรพบุรุษก่อนเสมอ และหากเจ็บไข้ได้ป่วยก็จะมีการทำพิธีเล่นมะม๊วด เพื่อเป็นการสื่อสารกับวิญญาณบรรพบุรุษ หาแนวทางในการรักษาโรคภัยหรือสอบถามการกระทำที่อันไปลบหลู่สิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือวิญญาณบรรพบุรุษที่เชื่อกันว่าเป็นต้นเหตุของอาการเจ็บไข้ได้ป่วยนั้น

ภาษาพูดของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยเขมรเป็น ภาษาเขมรพื้นถิ่น มีความคล้ายคลึงกับภาษาเขมรในประเทศกัมพูชา ประชากรที่อาศัยอยู่ใกล้พรมแดนไทยกัมพูชา สามารถสื่อสารระหว่างกันได้ โดยเฉพาะภาษาเขมรที่ใช้ในจังหวัดบุรีรัมย์จะมีความคล้ายคลึงกับภาษาเขมรในจังหวัดเสียมราฐ ประเทศกัมพูชา

จากการศึกษาความเป็นมาของไทยลาวในจังหวัดบุรีรัมย์ ดั้งเดิมนั้น มักจะอยู่ทางเหนือแม่น้ำมูลที่ติดกับเขตจังหวัดขอนแก่นและจังหวัดมหาสารคาม ได้แก่ อำเภอพุทไธสง คูเมือง นาโพธิ์ บ้านใหม่ไชยพจน์ แคนดง หนองกี่ และอำเภอสตึก ชาติพันธุ์ไทยลาวซึ่งเป็นชาวบุรีรัมย์ดั้งเดิมอพยพเนื่องจากสงคราม มาจากนครเวียงจันทน์ ลักษณะการแต่งกาย ชายนิยมแต่งกายแบบผ้าขาก๊วย หรือโสร่ง นิยมนุ่งผ้าหัวกูด (หัวกุด) เสื้อนิยมนุ่งเสื้อม่อฮ่อมเป็นสีคราม มีความนิยมในการทอผ้าใช้เองเป็นงานของหญิง ส่วนผู้ชายจะนิยมทำเครื่องมือเครื่องใช้ในครัวเรือนจากการสานไม้ไผ่ ประเพณีวัฒนธรรมนิยมดำเนินชีวิตตาม ฮีตสิบสอง หรือประเพณี 12 เดือน นอกจากนี้ยังมีความเชื่อการนับถือผีบรรพบุรุษ ผีฟ้า ผีแถน รวมทั้งผีไร่นา นิยมมีศาลตาปู่ประจำหมู่บ้าน มีตำแหน่งเฒ่าจ้ำหรือหมอจ้ำ เป็นผู้ติดต่อกับวิญญาณ ซึ่งจะได้รับความเคารพจากชุมชนอย่างมาก ภาษาที่ใช้ในการพูดของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาวเป็นภาษาอีสานหรือภาษาลาว ซึ่งส่วนใหญ่คนในภาคอีสานใช้ในการสื่อสารระหว่างกัน

บางครั้งเรียก ไทยเบิ้ง จะอาศัยอยู่ในเขตอำเภอนางรอง หนองกี่ ปะคำ และอำเภอลำปลายมาศ การแต่งกายจะนุ่งโจงกระเบนทั้งชายและหญิง เสื้อคอกลมผ้าขาวม้าพาดบ่าด้านซ้าย หญิงนิยมทัดดอกไม้ที่หู ชาวไทย โคราชเป็นคนอ่อนน้อมถ่อมตน ว่านอนสอนง่ายเชื่อฟัง พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย และเชื่อฟังผู้นำ ไม่ประพฤติล่วงเกินคำสั่งสอนของผู้เป็นบุพการีความเชื่อถือ การทำบุญใส่บาตร ส่งผลบุญไปให้บรรพ บุรุษ เป็นประเพณีที่นิยมทำกันในระหว่างเดือน 6 ไม่กำหนดวันที่แน่นอน เป็นการทำบุญประจำหมู่บ้าน ซึ่งเชื่อว่าเป็นการส่งผลบุญไปให้บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว เป็นการแสดงความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ ความเชื่อเกี่ยวกับการประกอบอาชีพ คือการทำนา ทำไร่ เมื่อถึงฤดูการทำนาคือเดือน 5 ทุกปี จะต้องประกอบพิธีแรกนา (แรกนาขวัญ) เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่การประกอบอาชีพ การละเล่นมีเพลงโคราช หรือเรียก เพลงปฏิพากย์ คือการโต้ตอบเพลงกันระหว่างฝ่ายหญิงและฝ่ายชาย เป็นกลอนเนื้อร้องสนุกสนาน ภาษาไทยโคราชเป็นภาษาไทยที่มีสำเนียงเพี้ยนเหน่อ และมีคำศัพท์เฉพาะแต่ก็ไม่มากนัก หรือบางครั้งก็มีคนเรียกภาษาที่ใช้ว่า ลาวโคราช หรือ ภาษาไทยเบิ้ง

หรือเรียกว่า ชาวส่วย เป็นชื่อเรียกจากทางการไทย ในสมัยรัชกาลที่ 3 เรียกกลุ่มเขมรป่าดงที่หาของป่ามาเป็นส่วย เพื่อไม่ต้องไปเป็นไพร่ส่วยจากการเกณฑ์คนเพื่อใช้แรงงาน จึงเรียกชาติพันธุ์กูยว่า ชาวส่วย ชาติพันธุ์กูยในจังหวัดบุรีรัมย์ส่วนใหญ่อพยพมาจากจังหวัดอุบลราชธานี ศรีสะเกษ และจังหวัดสุรินทร์ เมื่อประมาณ 100 ปีกว่ามาแล้ว ได้เข้ามาอยู่ในเขตอำเภอเมืองบุรีรัมย์ หนองกี่ ลำปลายมาศ กระสัง สตึก พลับพลาชัย บ้านด่าน และอำเภอประโคนชัย การนุ่งห่มและการแต่งกายของชนชาวส่วยนิยมการ แต่งกายนุ่งห่มเหมือนชาติพันธุ์เขมรแต่พิเศษคือ นิยมทัดดอกไม้ที่อยู่ทั้งสองข้างจะเป็นดอกไม้สีอะไรก็ได้ ชาติพันธุ์ไทยกูยมีอาชีพ ล่าสัตว์ หาของป่า และที่สำคัญคือ การจับช้างป่า โดยสามารถจับช้างป่ามาฝึกเพื่อใช้งานได้ ปัจจุบันไม่มีช้างป่าให้จับแต่การนับถือศาลปะกำซึ่งเป็นที่รวบรวมอุปกรณ์ในการจับช้าง ยังเป็นวัฒนธรรมที่ชาติพันธุ์กูยปฏิบัติสืบต่อกันมา และจะถือเคร่งในเรื่องการตอบแทนต่อผู้มีพระคุณ เช่นในทุกปีในช่วงสงกรานต์ พวก ลูกหลานจะต้องหาบน้ำไปให้พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย อาบ พร้อมทั้งหาเสื้อผ้าใหม่ ๆ ให้ผลัดเปลี่ยนเป็น ประจำทุกปี เชื่อฟังคำสั่งสอนของบิดา มารดา ไม่ประพฤตินอกรีดนอกรอย ความเชื่อเกี่ยวกับ ขนบธรรมเนียมประเพณีส่วนมากจะคล้ายกับพวกเขมร เช่น การตายจะไม่นิยมเผาแต่จะฝังไว้ก่อน เป็นต้น (สำนักงานจังหวัดบุรีรัมย์. 2563 : 25-26) ภาษากูยหรือสวย เป็นภาษาที่มีความเฉพาะ และมีความแตกต่างจากภาษาลาวและภาษาเขมร คำว่า กูย ในภาษากูย แปลว่า คน ซึ่งนักมานุษยวิทยาจัดพวกกูย ว่าอยู่ในกลุ่มตระกูลมอญเขมร

การกำหนดพื้นที่ในการสำรวจเก็บรวบรวมข้อมูลมรดก ภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมชุมชนท้องถิ่นจังหวัดบุรีรัมย์ ได้กำหนดพื้นที่โดยการเลือกตัวแทนจากกลุ่มชาติพันธุ์ ที่พบในจังหวัดบุรีรัมย์ จากภาพประกอบที่ 2 แผนที่แสดงพื้นที่การสำรวจข้อมูล มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมชุมชนท้องถิ่นจังหวัดบุรีรัมย์ จากมูลการศึกษาเกี่ยวกับกลุ่มชาติพันธุ์เบื้องต้นจึงเลือกพื้นที่ 4 กลุ่มชาติพันธุ์ได้แก่ หมายเลข 1 อำเภอที่ปรากฏกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ อำเภอพุทไธสง อำเภอหนองกี่ เก็บข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาว ชาติพันธุ์ไทยโคราช ชาติพันธุ์ไทยกูย หรือ ชาวส่วย หมายเลข 2 อำเภอแคนดง อำเภอประโคนชัย อำเภอเฉลิมพระเกียรติ เก็บข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์ไทยเขมร และกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาวบางส่วน